درمان ناباروری با استفاده از لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف (IVF)
لقاح آزمایشگاهی یا IVF روشی است که در آن اسپرم و سلول تخمک درون آزمایشگاه با هم ترکیب می شوند. رویان های حاصل از نظر کیفیت بررسی می شوند و تعداد یک، دو یا بیشتر از آنها از داخل سرویکس درون رحم قرار داده می شوند.
روش IVF پرکاربردترین روش درمان نازایی است و حدود یک و نیم درصد کودکان متولد شده در آمریکا را شامل می شود.
روش IVF برای چه کسانی مناسب است؟
اگر در تخمک گذاری، کیفیت تخمک، انسداد لوله های رحمی موسوم به فالوپ یا اندومتروز مشکل دارید یا اگر همسرتان در تعداد اسپرم یا حرکت اسپرم مشکل داشته باشد می توانید از این روش برای درمان ناباروری خود استفاده کنید. همچنین اگر از تخمک اهدایی برای باروری استفاده می کنید، یا دکتر نتوانست دلیل عدم باروری تان را به درستی تشخیص دهد (دلیل خاص و واضحی نداشته باشد) این روش برای شما مناسب خواهد بود.
روش IVF چگونه انجام می شود؟
- تحریک تخمدان : ۸ تا ۱۴ روز قبل از آغاز سیکل قاعدگی، گنادوتروپین که در واقع دارویی ست برای تحریک تخمدان ها به آزاد کردن بیش از یک تخمک بالغ، به شما تزریق می شود. همچنین باید هورمون های مصنوعی نظیر لوپرولاید و سترورلیکس دریافت کنید تا بدن خیلی سریع تخمک ها را آزاد نکند.
- تولید فولیکول : زمانی که دارید این دارو ها را دریافت می کنید، باید هر دو یا سه روز یک بار به پزشک خود مراجعه کنید تا میزان هورمون های خون تان اندازه گیری شود و تخمدان ها هم از طریق سونوگرافی مورد ارزیابی قرار گیرند. این کار باعث می شود پزشک بتواند تولید فولیکول ها ( توده های کروی شکل پر از مایعی که تخمک در آنها بالغ می شود ) را بررسی کند.
- مرحله انجام تزریق : زمانی که فولیکول ها آماده شدند، هورمونی به شما تزریق می شود که باعث رشد کامل تخمک ها شده و آنها را برای بارور شدن آماده می کند، یعنی حدود ۳۶ ساعت بعد.
- جمع کردن تخمک ها : در این مرحله پزشک بیهوش تان می کند و سپس لوله سونوگرافی را از داخل واژن به بدن وارد می کند تا تخمدان ها را بررسی کند و به فولیکول برسد. سپس با استفاده از یک سوزن باریک که از دیواره واژن به داخل می فرستد، تخمک را از فولیکول جدا می کند. معمولا ۸ تا ۱۵ عدد سلول تخمک از این طریق جمع می گردد. شاید تا چند روز بعد درد شکم یا لکه های قرمز در این ناحیه مشاهده کنید ولی چیز مهمی نیست و زود برطرف خواهد شد.
- باروری : یک جنین شناس قبل از ترکیب سلول تخمک شما با اسپرم همسرتان، آن را مورد بررسی قرار می دهد و سپس آنها را در طول شب با هم می آمیزد. باروری معمولا در این زمان انجام می شود. اما تخمک های ناسالم ممکن است بارور نشوند. (اگر کیفیت اسپرم ضعیف باشد یا باروری در دفعه های قبلی انجام روش IVF هم با شکست روبرو شده باشد، ممکن است پزشک به شما پیشنهاد بدهد از تکنیک تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (intracytoplasmic sperm injection) که به اختصار ایکسی (ICSI) نامیده می شود، استفاده کنید. در این روش یک اسپرم مستقیما به هر تخمک بالغ تزریق می شود.
- تشکیل رویان : سه روز بعد از تزریق، بعضی از تخمک ها که با موفقیت بارور شده اند تبدیل به رویان های شش تا ده سلولی می شوند. در روز پنجم برخی از این رویان ها تبدیل به جنین تکامل یافته می شوند با بافت هایی که در ادامه به جفت و کودک مبدل خواهد شد.
- انتخاب رویان : سه تا پنج روز پس از گرفتن تخمک ها، جنین شناس مناسبترین رویان یا رویان ها را انتخاب می کند تا داخل رحم قرار دهد. اگر باز هم رویان اضافه وجود داشته باشد، می توان آنها را فریز کرد و در آی وی اف های بعدی به کار برد.
- قرار دادن رویان در رحم : بنا به سن و شرایطی که دارید، پزشک یک تا پنج رویان را با استفاده از لوله باریکی از طریق سرویکس وارد رحم تان می کند. در این مرحله نیازی به بیهوشی نیست اما ممکن است کمی درد و انقباض در شکم خود تجربه کنید.
- کاشت موفق : اگر درمان موثر واقع شود، رویان در دیواره رحم لانه گزینی می کند و به رشد خود برای تبدیل شدن به کودک ادامه می دهد. توجه داشته باشید که هرچه تعداد رویان های کاشته شده در رحم بیشتر باشد، شانس حاملگی تان هم بیشتر است و همینطور احتمال چندقلوزایی؛ حدود بیست درصد کودکانی که از این طریق به دنیا می آیند دوقلو، سه قلو یا بیشتر هستند.
روش IVF چقدر طول می کشد؟
عموما چهار تا شش هفته. باید چند هفته صبر کنید تا تخمک هایتان بالغ شوند. سپس باید نصف روز با همسرتان در کلینیک یا مطب پزشک باشید تا تخمک ها استخراج و بارور شوند. سه تا پنج روز بعد دوباره باید برای قرار دادن رویان ها در رحم تان به پزشک مراجعه کنید ولی همان روز می توانید به خانه برگردید.
میزان موفقیت روش IVF چقدر است؟
نتیجه این روش بنا به دلیل عدم باروری و سن هر زوج فرق می کند. زنان جوان تخمک های سالمتر و شانس بیشتری برای این روش دارند. درصد موفقیت روش IVF به ترتیب زیر است :
۴۰ درصد برای زنان ۳۴ سال و پایین تر
۳۱ درصد برای زنان ۳۵ تا ۳۷ ساله
۲۱ درصد برای زنان ۳۸ تا ۴۰ ساله
۱۱ درصد برای زنان ۴۱ تا ۴۲ ساله
۵ درصد برای زنان ۴۳ ساله و بالاتر
جنبه های مثبت IVF چیست؟
- گزارش موفقیت آمیز بودن پروسه : آی وی اف از قدیمی ترین روش های کمک باروری (Assisted Reproductive Technology) یا ART است که از سال ۱۹۷۸ ایجاد شده است. بنابراین قدمتش آنقدر طولانی هست که بتوان بر روی تحقیقات انجام شده روی این روش اعتماد کرد. خوشبختانه هیچ گزارشی مبنی بر وجود مشکلات پزشکی در رابطه با کودکانی که از این طریق تولید می شوند وجود ندارد.
- هیچ ارتباطی به سرطان ندارد. تحقیقات هیچگونه رابطه ای بین داروهای باروری و سرطان نشان نداده اند. در حالیکه تحقیقات اولیه مبنی بر این بود که داروهای باروری بدن را در معرض ابتلا به سرطان تخمدان یا دیگر سرطان های مربوط به سیستم تولید مثل زنان قرار می دهد.
- تکنیک های پیشرفته تر : محققان دائما روی روش آی وی اف تکنیک های جدید اعمال می کنند. مثلا پیشرفت های انجام شده در انجماد رویان (فریز کردن) باعث بالارفتن میزان موفقیت آی وی اف شده است.
جنبه های منفی IVF چیست؟
- پر هزینه و وقت گیر است : بارور کردن تخمک بیرون از بدن نیاز به کار آزمایشگاهی و مصرف داروست. بررسی واکنش بدن به این داروها هم نیازمند وقت زیادیست و دائم باید برای انجام آزمایش خون و سونوگرافی به مطب پزشک مراجعه کنید.
- احتمال چندقلوزایی : از آنجا که بیش از یک رویان در رحم کاشته می شود احتمال بارداری دو قلو یا بیشتر، تا حدود بیست درصد افزایش می یابد. با اینکه برای خیلی از زوج ها این پروسه، یک نعمت است اما باید بدانید که چندقلویی خطر سقط جنین و دیگر مشکلات باروری نظیر زایمان زودرس را افزایش می دهد. اگر سه رویان یا بیشتر با موفقیت در رحم لانه گزینی کردند، برخی از پزشکان ممکن است به شما پیشنهاد بدهند تعداد آنها را کمتر کنند. که البته گرفتن این تصمیم هم از لحاظ احساسی و هم فیزیکی عواقبی به همراه خواهد داشت. محققان آی وی اف در پی یافتن تکنیک هایی برای عدم ایجاد چندقلو هستند.
- خطر حاملگی خارج رحمی : حاملگی خارج رحمی زمانی رخ می دهد که جنین به جای رحم در لوله های فالوپ یا حفره لگنی جای گیرد. زنانی که مشکل ناباروری دارند، احتمال حاملگی خارج رحمی در آنها بیشتر است و تمام روش های کمک بارداری از جمله IVF هم این خطر را برایشان به همراه دارد. برای درمان این مشکل از داروی متوترکسات استفاده می شود یا پزشک از طریق جراحی جنین را از جای خود برمی دارد تا به بدن مادر آسیب زیادی وارد نکند.
- خطر ابتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) : این سندرم زمانی رخ می دهد که بدن مادر به داروهای بارداری بیش از حد واکنش نشان می دهد و تخمک های زیادی تولید می کند. ده تا بیست درصد زنانی که از گنادوتروپین استفاده می کنند، دچار نوع خفیف OHSS می شوند (اضافه وزن پیدا می کنند و احساس پری و نفخ دارند). برخی دیگر هم دچار تنگی نفس، سرگیجه، دردهای لگنی، حالت تهوع و استفراغ می شوند. استراحت و مراجعه به پزشک می تواند در درمان این سندرم موثر باشد. اما در برخی موارد ممکن است بسیار خطرناک باشد و نیاز به بستری شدن برای درمان باشد.
- عوارض احتمالی برای کودک : کودکانی که از طریق تکنیک های پزشکی پیشرفته برای بارداری نظیر آی وی اف تولید می شوند، ممکن است نارس باشند یا وزن زمان تولدشان کم باشد. برخی هم ممکن است مشکلات تنفسی داشته باشند. اما محققان هنوز به طور قطع مطمئن نیستند که این مشکلات به خاطر فاکتورهای عدم باروری نظیر سن است یا روند درمان.
- عدم موفقیت آی وی اف : حدود بیست درصد IVF ها قبل از گرفتن تخمک، به خاطر عدم تکامل کافی فولیکول ها کنسل می شوند. کم کردن ریسک ابتلا به OHSS از دیگر عوامل کنسل کردن این پروژه است.
هزینه IVF چقدر است؟
اگر از تخمک و اسپرم خود و همسرتان استفاده کنید هزینه این روش در آمریکا معادل ۱۲.۴۰۰ دلار برای یک بار است. هزینه ای که برای آی وی اف می پردازید بسته به داروهایتان، محل زندگی تان و اینکه بیمه هزینه درمان را تقبل می کند یا نه، متفاوت است.